"Doğal afetler ve Vikipedi" toplantı notları

8 Şubat 2023’te Türkçe Vikipedi'ye katkı veren on vikipedistin katılımı ile Doğal Afetler ve Vikipedi konulu toplantıyı gerçekleştirdik.

Wikimedia Vakfı Güven ve Güvenlik Birimi'nden Jan Eissfeldt bize 19 yıldır İngilizce, Almanca, İspanyolca Vikipedilerine katkı veren bir vikipedist olarak 2013 Ebola salgını, Sri Lanka’daki tsunami, Covid salgını gibi geçmiş tecrübelerini aktardı ve sorularımızı yanıtladı. Aşağıda o toplantıdan bazı notlar var:

5 Temel Taş

• Vikipedistlerin doğal afetler sırasında Vikipedi maddelerini güncel ve doğru bilgi içerir durumda tutma ile ilgili sıkıntılar yaşaması doğal. 5 Temel İlke’ye sadık kalmak, sıkıntıları büyük ölçüde hallediyor.

Güncel Şablonu

• Afet durumlarında en önemli konulardan birisi, konu ile ilgili hızla güncellenen maddelerde "Şablon:Güncel” kutusunun kullanımı. Ne zaman kaldırılacağına topluluk karar verir ancak deprem gibi olaylarda sadece depremin yaşandığı günlerde değil, uzun bir süre kalması gerekiyor; gerek artçı depremler, gerek deprem sonrası sürekli konu ile ilgili ek açıklama ve bilgiler olduğundan şablonu kaldırmakta acele etmemeli.

Güncel kaynaklar - Akademik Kaynaklar

• Deprem zamanı güvenilir kaynağın ne olduğuna karar vermek zor. Haber organlarında çelişkili bilgiler çıkar. Vikipedi’nin, önceliği akademik kaynaklara verme ilkesi önemli. Elbetteki söz konusu deprem hakkında bilimsel yayın üretilmesi çok sonra olacaktır. İnsanlar mümkün olduğunca hızlı bilgi istiyor, bilim ise yavaştır. Geçmiş afetlerde Vikipedi editör toplulukları genellikle çok tedbirli olmayı, güncel bilgiler paylaşmakta acele etmemeyi tercih etmiştir. Çünkü Vikipedi bir haber sitesi değil, bir ansiklopedi. Vikipedi Kütüphanesi’ni kullanma imkanı editörlere hatırlatılmalı. İleride deprem hakkında birçok yayın olacaktır; Vikipedi Kütüphanesi’nden yayınlara erişerek maddeyi geliştirip, kaynaklandırmak gerektiği hatırlanmalı.

İsimlendirme

• Genelde afet zamanlarda Vikipedi maddeleri ile ilgili en büyük sorunlardan birisi isimlendirme konusu oldu. Afetin gerçekleştiği yer birçok farklı şekilde adlandırılabilir. Siyasi nedenlerle öyle değil böyle adlandırmayı tercih edenler arasında anlaşmazlık olur (Örneğin Batı Afrika köylerinin adları ile ilgili hangi dildeki isim kulllanılacak anlaşmazlığı)

Yerel kaynaklar

• Afetler ile ilgili maddeler genelde yerel kaynaklar kullanılarak yazılır. Fakat eğer yerel editör topluluğu o afet konusunda içerik üretmek için bilgili değilse İngilizce, Almanca gibi daha gelişmiş Vikipedi dil sürümlelerden yararlanıyor. Bu, gelişmiş Vikipedi dil sürümlerideki içerileri üretenlerin sırtına çok büyük bir sorumluluk yüklüyor. COVİD konusunda böyle oldu.

Gönüllülerin sırtında büyük sorumluluk

• Vikipediye duyulan güven özellikle COVID zamanında çok arttı. Çünkü çok iyi içerik üretildi. Vikipedi sağlık konusunda en çok yararlanılan kaynak durumuna geldi. Burada hatalı bir bilgi paylaşılırsa çok insan zarar görür. İyi içerik sağlamak için haber kaynaklarına değil, bilimsel kaynaklara dayanmak çok önemli.

Maddeleri korumaya almak

• Topluluk, maddeleri korumaya almak ihtiyacı hissedebilir. Bu konuda kararı topluluk verir. Vandalizmle baş etmede güçlük çekiyorsa koruma kararı verilir. Genellikle yarı koruma, tam korumadan iyidir. Ancak sorun sıradan vandalizm değilse, siyasi motivasyonla müdahale eden güçler varsa (hükûmetin içeriğe müdahale etmesi gibi) tam koruma kararı gerekebilir.
• Sayfa korumaya alındığında Tartışma sayfasına bir açıklama koymak tavsiye edilir. “ilginize teşekkür ederiz; katkı vermekle ilgili ilkelerimizi şunlardır (Beş temel ilke vs)..) “ tarzı bir not ile nazik ama katı bir üslupla kurallar/ilkeler paylaşılmalı.

Yeni gelenlerin katkıları ile başa çıkmak

• Vikipedi’ye bilgi paylaşmak üzere afet sırasında gelen birçok yeni kullanıcı olması ve bu kişilerin iyi niyetli katkı vermeye çalışırken Vikipedi’deki genel düstur ve eğilimlerin dışında hareket etmeleri doğal. Bu kişilerin yaptıklarını sürekli geri alıp katkı verme motivasyonlarını kırmak, gereksiz tartışmalar yaşanması sıkıntı yaratabilir. Sadece afet zamanlarında değil örneğin Dünya Kupası vs. gibi durumlarda da bu tür katkılarla baş etmek çok zor olabilyor. Topluluk olarak çalışmanın önemi burada ortaya çıkıyor. Toplulukların yapısı çok farklı. Örneğin Japonya’a kimse birbirini tanımıyor. Eğer yerel topluluk uygun büyüklükteyse (Türkçe Vikipedi topluluğu uygun büyüklükte görünüyor) ve birbiri ile iletişimi varsa, işbölümü yapılabilir. Bir kısım madde içeriklerine odaklanır. Diğer bir kısım da yeni gelenleri bilgilendirmek, uyarmak, katkılarının neden geri alınmış olabileceğini açıklayıp destek vermek ile ilgilenir. Varsa, yeni gelenlere mentorluk programı kullanılabilir. Bu durumlarda yeni gelenlerin %2-7 kadarı daha sonra da katkı vermeye devam edecektir.

Uygunluk

• Yeni gelenlerin en bilemediği konu, "uygunluk" (relevance) sorunu. Bir bilgi "doğru" olabilir, Vikipedi'nin güvenilir kabul ettiği haber kaynaklarında sıkça yer bulabilir. "Ansiklopedik" bir bilgi değil ise Vikipedi maddesinde yeri yok. Bilgi doğru da olsa, güvenilir kabul edilen kaynaklarda yer alan bir bilgi de olsa bu afetle ilgili Vikipedi maddesine eklemenin neden uygun olmadığının açıklamak ve uygun olmayan bilgiye yer vermemek gerekiyor.

Afet günlerinden sonrası

• Deprem maddeleri ile yakından ilgilenme gereği hemen bitmeyecek; insanların bu maddeye ilgisi, müdahalesi daha sonra da yoğun olacak. Çünkü yaşanan depremle ilgili bilgileri siyasi motivasyonla düzenlemeye çalışma olacak. Dünyanın her yerinde afetlerden sonra böyle olur. Türkiye'de yaklaşan seçimler nedeniyle bu maddelere siyasi motivasyonla müdahale etme arzusu çok yaşanacaktır.

Çok özelsiniz

• Vikipedist olmak çok özel bir şeydir.
• Burada katkılarınızla ülkeniz için, herkes için iyi bir şey yapıyorsunuz.

Kullanıcı notları

• açıkçası, ben ingilizceyi çok bilmediğim için anlayamadım bazı yerleri. ve belirli bir süre sonra çıktım(gelecek 14 mayıs seçimlerinden falan bahsedilmişti, onu anlamıştım ama) -ki geç katılmıştım toplantıya. hele hele az kişi katıldığını düşünüyorum. böyle hayırlı toplantıların aslında youtube'da yayınlanması gerektiğini de düşünüyorum, bunu geçtiğimiz vikisalı toplantılarında belirtmiştim. ama orada "gizlilik konusunda sıkıntı olur, kimse katılmaz, az kişi katılır" gibi endişeler belirtilmişti ve haklı da bulmuştum. ama bu sefer farklı. bu sefer karşımızda onca emek vermiş, deneyimli biri duruyor(ekleme10.02: ve gayet önemli bir konu..). herkes faydalanmalıydı. youtube'da sorular sorulsaydı, daha çok soru, daha doyurucu sorular sorulurdu belki(mevcut soruları eleştirmiyorum). ama soruları yetkili biri görüp o deneyimli kullanıcıya da ulaştırabilir daha etkili olması açısından. not: bunları başak "eklemeler yapın" diye belirttiği için ekliyorum. ----modern_primat ඞඞඞ ^İLETİ 21.17, 9 Şubat 2023 (+03)